Η διαχρονικότητα των μυλωθρικών εγκαταστάσεων και η διαλεκτική σχέση τους με το τοπίο, μέσω της εγγενούς ανάγκης ένταξης σε αυτό, αποτελούν την αρχή του νήματος. Με αντικείμενο μελέτης τους κρητικούς μύλους –νερόμυλους και ανεμόμυλους-, η έρευνα στέκει στο κατώφλι αυτών των κτηρίων-μηχανών, κοιτώντας πότε στο εσωτερικό τους, για να αναδείξει τις ιστορικές, τεχνολογικές και αρχιτεκτονικές τους ποιότητες, και πότε στο περιβάλλον τους, με στόχο να εντοπίσει τα συντακτικά στοιχεία, που συγκροτούν ένα μυλο-τοπίο, αλλά και τις πολιτιστικές και κοινωνικές του διαστάσεις. Επιχειρεί, σε τελική ανάλυση, να προβάλει την αξία τους στη σύγχρονη συνθήκη και να σκιαγραφήσει το μέλλον τους.
Εργαλεία σε αυτή την προσπάθεια αποτέλεσαν η βιβλιογραφική έρευνα, αλλά και η επιτόπια παρατήρηση και αποτύπωση του βλέμματος σε σκίτσα και διαγράμματα.
Το προβιομηχανικό ή παραδοσιακό τοπίο αποτελεί, ουσιαστικά, την έκφραση της προβιομηχανικής κουλτούρας, όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους μέχρι την πρώτη βιομηχανική επανάσταση. Παρουσιάζουν τον χαρακτήρα της εγκατάστασης σε έναν τόπο, αυτό που ο M. Heidegger ονομάζει Dasein. Το υποκείμενο κατοικεί το τοπίο και επιχειρεί να το διατηρήσει, καθώς δίνει αξία στην γη. Η αξία αυτή δεν είναι μονάχα παραγωγική, αλλά αποτελεί σύμβολο, το οποίο συντελεί στην δημιουργία μια ταυτότητας του τόπου, ενός genius loci. Το τοπίο αυτό περιέχει την πολύπλοκη ιστορία του τόπου, η οποία καθίσταται αναγνώσιμη μέσα από τα spolia των συνθέσεων και των κατασκευών της σε αυτό.
Η τεχνολογία του μύλου αποτελεί ίσως την μακροβιότερη πολιτισμική τεχνολογία. Από τους νεολιθικούς τριπτήρες ως τους βιομηχανικούς κυλινδρόμυλους, η μυλωθρική τέχνη χρησιμοποίησε την ίδια βασική αρχή λειτουργίας. Γεγονός που τονίζει και κάνει τους μύλους να ξεχωρίζουν μεταξύ των «παραδοσιακών» τεχνολογιών αποτελεί η επίμονη παρουσία τους, στην ατόφια τους μορφή, μέχρι τον 20ο αιώνα, παρά το κύμα αλλαγών που επέφεραν οι διάφορες τεχνολογικές επαναστάσεις.
Στο κρητικό τοπίο εντοπίζονται πλήθος μυλικών δομών. Παρατηρείται συσπείρωση υδρομυλικών εγκαταστάσεων στο δυτικό μέρος της Κρήτης, όπου οι βροχοπτώσεις ήταν συχνότερες και η παρουσία υδάτινων ροών εντονότερη, ενώ στο ανατολικό συγκεντρώνονται ανεμομυλικές διατάξεις, λόγω του άνυδρου τοπίου και της μεγαλύτερης έντασης των ανέμων, χωρίς να αποκλείονται οι μεμονομένες εξαιρέσεις.
Τα κτίσματα της λαϊκής κρητικής αρχιτεκτονικής χαρακτηρίζονται από την λιτότητα των εκφραστικών μέσων. Κτήρια μικρά, επιπεδόστεγα κατά το πλείστον, αφομοιώνουν τις επιρροές των πολυάριθμων πορθητών του νησιού χωρίς να απαρνιούνται το μινωϊκό τους παρελθόν. Ένα τέτοιο κτίσμα λαϊκής αρχιτεκτονικής είναι και ο μύλος. Μέσα από την μελέτη αναδεικνύονται οι αρχιτεκτονικές ποιότητές του, καθώς και οι διαφορές που παρουσιάζει στο βάθος του ιστορικού χρόνου. Ταυτόχρονα, μελετάται ο τρόπος λειτουργίας του και εντοπίζονται τα τεχνολογικά του χαρακτηριστικά.
Μέσα από την επιτόπια έρευνα, επιχειρείται η προσέγγιση ενός συντακτικού του μυλοτοπίου, το οποίο αποτυπώνεται μέσα από σκίτσα και διαγράμματα. Αναλύεται, επομένως, η φυσιογνωμία του σε έννοιες όπως η δομή, η οργάνωση, η συνέχεια, η οικειότητα, η πολυπλοκότητα, η αναγωσιμότητα, η ατμόσφαιρα και η εξύψωση. Με αυτόν τον τρόπο, το προβιομηχανικό τοπίο αποκωδικοποιείται, με στόχο την κατανόηση μέσα από την αποδελτίωσή του.
Πέραν των αρχιτεκτονικών και αισθητικών του ποιοτήτων, το μυλοτοπίο αποτελεί έναν χώρο κατεξοχήν κοινωνικό. Ο ρόλος και η σημαντικότητά του στην προβιομηχανική εποχή υπογραμμίζεται μέσα από την πολυπλοκότητα των κοινωνικών διαδράσεων με φόντο την αλεστική διαδικασία. Η πολυδιάστατη αυτή φύση του μύλου φιλοξενείται από την κεντρικής σημασίας περσόνα του μυλωνά. Αναδεικνύονται τα χαρακτηριστικά του και μελετάται στο πλαίσιο του μύλου ως κοινωνικού πυκνωτή. Παράλληλα, ερευνάται η συμβολή των μύλων στο πολιτισμικό ιδίωμα της προβιομηχανικής εποχής, ενώ γίνονται αναφορές στην επιρροή τους στις Τέχνες.
Η έρευνα καταλήγει στην προβολή των αξιών, που ενυπάρχουν σε αυτές τις κατασκευές, ενώ τονίζει την ανάγκη αναγνώρισής τους στην σύγχρονη μεταβιομηχανική συνθήκη. Η διαχρονική παρουσία των μυλικών εγκαταστάσεων, αλλά και η καθοριστική σημασία τους στην προβιομηχανική ζωή, έχει κληρονομήσει στην σύγχρονη κοινωνία ένα τοπίο πλήρες τέτοιων μαρτυριών. Προβάλλει, επομένως, επιτακτική η ανάγκη αναγνώρισης και επαναδιατύπωσής του με σύγχρονους όρους, προδιαγράφοντας ένα ευοίωνο μέλλον, τόσο για τα υλικά απομεινάρια της σημαντικής αυτής περιόδου, όσο και για τις άυλες αξίες, που αυτοί οι λίθοι φέρουν ανάμεσα στις στρώσεις τους. Η διάσωση αυτών των ευρημάτων δεν αποτελεί μονάχα κίνηση αποτύπωσης της ιστορίας, αλλά κυρίως μια ενδοσκόπηση με στόχο την ανάγνωση χαμένων αξιών και επανερμηνεία τους για την κάλυψη των σύγχρονων τοπικών και υπερτοπικών αναγκών.
