Η παρούσα εργασία ασχολείται με την μελέτη του μουσείου Madinat al-Zahra, το οποίο βρίσκεται νοτιο-ανατολικά της ομώνυμης αρχαίας πόλης του παλατιού , κοντά στην περιοχή των αρχαιολογικών ερειπίων, λίγο πιο έξω από την πόλη της Cordoba. Το κτίριο αποτελεί αποτέλεσμα του επινοητικού σχεδιασμού του αρχιτεκτονικού γραφείου Nieto Sobejano στη Μαδρίτη, το οποίο απέσπασε το πρώτο βραβείο σε διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών που προκηρύχθηκε το 1999.

Γενικά Συνθετικά Χαρακτηριστικά Αρχιτεκτόνων

    Οι Nieto Sobejano αποτελούν μέρος μιας γενιάς Ισπανών αρχιτεκτόνων οι οποίοι μετά τη δεκαετία του ’90 απέκτησαν μεγάλη διεθνή απήχηση, λαμβάνοντας μέρος σε δημόσιους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, αποσπώντας πολλά βραβεία και διακρίσεις .

Η αρχιτεκτονική φιλοσοφία τους έχει τις ρίζες της στην κουλτούρα και την ιστορία της πατρίδας τους. Οι ίδιοι πιστεύουν ότι προϋπόθεση της ουσιαστικής αρχιτεκτονικής είναι η εις βάθος κατανόηση του τοπικού πολιτισμού και του ζητούμενου αυτού που σχεδιάζουν. Πηγή έμπνευσης για τις διαφορετικές παρεμβάσεις σε ιστορικά κτίρια και περιβάλλοντα αποτελεί η σχέση τους με την ιστορία και την αρχιτεκτονική του λαού της Μαδρίτης. Ο διάλογος με την ιστορία και η σύνδεση με το τοπίο, η εφαρμογή διαφόρων γεωμετρικών συστημάτων, ο πειραματισμός στην χρήση των υλικών είναι μερικά εργαλεία – κλειδιά για να ερμηνεύσει κανείς τα έργα τους και να ανακαλύψει τους απροσδόκητους και ασυνείδητους δεσμούς που αναπτύσσονται μεταξύ τους.

Χωροθέτηση-Ένταξη του Μουσείου στον Ευρύτερο Αστικό Ιστό

Το μουσείο Madinat al-Zahra βρίσκεται νοτιοανατολικά της ομώνυμης αρχαίας πόλης και 13 χιλιόμετρα στα δυτικά της Cordoba . Η πόλη της Madinat al-Zahra είναι περιτριγυρισμένη από γεωργικές εκτάσεις. Ο ιστότοπος προς τα νότια οριοθετείται από τυχαία οικιστική ανάπτυξη, ενώ στα βόρεια από τους πρόποδες των βουνών Sierra Morena, όπου και ανακαλύφθηκε το παλάτι της Madinat al-Zahra.

Μια επίσκεψη στον χώρο μας προκαλεί αντιφατικά συναισθήματα όπως εξηγεί ο Enrique Sobejano: «Από τη μια πλευρά, μια νοσταλγία για απομακρυσμένο, ανεξερεύνητο παρελθόν εμποτίζει το τοπίο, ενώ από την άλλη, μια άτακτη περιπέτεια  σύγχρονων κτιρίων έρπεται ανησυχητικά γύρω από την περιοχή που κάποτε ήταν η πόλη των παλατιών».

Η αρχική αντίδραση των αρχιτεκτόνων ήταν ότι δεν έπρεπε να οικοδομήσουν στο συγκεκριμένο τοπίο, καθώς ένα μεγάλο κομμάτι της πόλης περιμένει να ανακαλυφθεί. Έτσι, ξεκίνησαν να λειτουργούν σαν αρχαιολόγοι, θεωρώντας το κτίριο ένα είδος «σύγχρονου ερειπίου», το οποίο θα συνδέεται τόσο φυσικά όσο και συμβολικά με τα θραύσματα του παρελθόντος. Σύμφωνα με την Fuensanta Nieto, προσπάθησαν να μην κατασκευάσουν ένα ολοκαίνουριο κτίριο, αλλά αντίθετα να το «ανακαλύψουν» κάτω από την επιφάνεια, σαν να το είχε κρατήσει κρυμμένο το πέρασμα του χρόνου μέχρι σήμερα . Τοποθετημένο σε κάποια απόσταση από τα υπάρχοντα ανασκαμμένα υπολείμματα αποτελεί μια εσωστρεφή - αινιγματική παρουσία, η οποία εμφανίζεται σιωπηλά στο τοπίο, όπως τα ερείπια της ίδιας της αρχαίας πόλης .

Λειτουργικές Απαιτήσεις και Περιγραφή Συνθετικής Διαδικασίας

Οι αρχιτέκτονες κλήθηκαν να σχεδιάσουν ένα κτίριο το οποίο θα φιλοξενούσε τρεις τομείς: ένα μουσείο για την προβολή των αντικειμένων και την ερμηνεία του τόπου, ένα χώρο εργασίας για την αρχαιολογική ομάδα και ερευνητικές εγκαταστάσεις για τους τοπικούς και τους φιλοξενούμενους μελετητές. Αυτό ήταν που περιγράφτηκε στη συνοπτική διακήρυξη  του διαγωνισμού, η οποία παρείχε, επίσης, λεπτομερειακές πληροφορίες σχετικά με την ιστορία της τοποθεσίας και το γενικό σχέδιο των ανασκαφών . Το γεγονός αυτό μας φανερώνει ότι απώτερος στόχος του διαγωνισμού ήταν η δημιουργία μιας αρχιτεκτονικής πρότασης που θα τροφοδοτείται από τον απόηχο του ισπανο-μουσουλμανικού πολιτισμού. Η πρόταση, λοιπόν, θα έπρεπε να συνδυάζει τις σύγχρονες απαιτήσεις του δοθέντος κτιριολογικού προγράμματος, αλλά και τις μνήμες ενός απομακρυσμένου ισλαμικού παρελθόντος .

 Η πρώτη αντίδραση κατά την άφιξή των αρχιτεκτόνων στην περιοχή καθόρισε την πρότασή τους από την αρχή: «Δεν πρέπει να οικοδομήσουμε σε αυτό το τοπίο. Σε μία τεράστια έκταση γης που ακόμα περιμένει να ανασκαφεί, αποφασίσαμε να ενεργήσουμε όπως ένας αρχαιολόγος. Δεν θα χτίσουμε μια νέα δομή, αλλά θα την αποκαλύψουμε κάτω από το έδαφος, σαν το πέρασμα του χρόνου να το είχε αποκρύψει μέχρι σήμερα, σεβόμενοι απόλυτα την σημαντικότητα αυτού του αρχαιολογικού χώρου» δηλώνουν χαρακτηριστικά οι Nieto Sobejano .
    Έτσι, προχώρησαν σε μία αρχαιολογική ανασκαφή, η οποία έφερε στο φως τους τοίχος που στο μέλλον θα όριζαν το νέο κτίριο. Η προσεκτική ανασκαφή αποκάλυψε  εσωτερικά αίθρια, τοίχους και πεζοδρόμια – υπολείμματα των πρωτότυπων μαυριτανικών δομών – τα οποία λειτούργησαν ως πρότυπο για τη διαμόρφωση και την οργάνωση του νέου κτιρίου . Οι δομές των τοίχων που βρέθηκαν, ενισχύθηκαν με λευκό σκυρόδεμα για να υποστηρίξουν το επίπεδο δώμα του κτιρίου, κάνοντας την σύνθεση να μοιάζει περισσότερο με τοπίο, παρά με κτίριο.

Με αυτόν τον τρόπο, το έργο αποκαλύπτει την κάτοψη ενός υπόσκαφου μουσείου, το οποίο αρθρώνει τις αίθουσές του γύρω από μια σειρά συμπαγών και κενών χώρων. Συγκεκριμένα, το κενό φαίνεται να παίζει κυρίαρχο ρόλο στον σχεδιασμό της σύνθεσης και μεταφράζεται σε χώρους άλλοτε στενούς και επιμήκεις, άλλοτε μεγάλους και ανοιχτούς, οι οποίοι καθοδηγούν και προσανατολίζουν τους επισκέπτες και ορίζουν την διαδρομή τους μέσα στο κτίριο.

Οι αρχιτέκτονες επιλέγουν να αντλήσουν όχι μόνο τις αρχιτεκτονικές μορφές, αλλά και τα υλικά από τα απομεινάρια των κτιρίων των Umayyad στην Cordoba. Έτσι, κινήθηκαν σε μια περιορισμένη παλέτα υλικών, καθώς τα υλικά του παλατιού περιορίζονταν σε αμμόλιθο με κόκκινη ή άσπρη μαρμαροκονία. Έτσι, επέλεξαν άσπρο χυτό σκυρόδεμα – σε αντίστιξη με την άσπρη μαρμαροκονία – ως υλικό για τους εξωτερικούς τοίχους, ενώ η οροφή επενδύθηκε με χάλυβα corten για να θυμίζει την κόκκινη μαρμαροκονία και γιατί καθώς το υλικό σκουριάζει και ρίχνει νερό στο άσπρο σκυρόδεμα, τα υλικά φαίνονται να συγχωνεύονται, σαν να επιστρέφουν στη γη.

Είναι εμφανές, ότι ο σεβασμός των αρχιτεκτόνων για το φυσικό, αστικό, πολιτιστικό τοπίο και η μεθοδική μελέτη της ιστορίας διέπουν τον σχεδιασμό τους και συγκεκριμένα μεταφράζονται στις μορφές του μουσείου Madinat al-Zahra. Οι αρχιτέκτονες έλυσαν το ζήτημα του κτιρίου σε μία τόσο κρίσιμη ιστορική περιοχή καθώς το έργο τους λειτουργεί ως σύνδεσμος μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος. Το νέο κτίριο καθιέρωσε σχεδόν ανεπαίσθητα ένα μόνιμο διάλογο με την αρχιτεκτονική και το τοπίο της παλιάς αραβικής πόλης.