01_Γενική ιδέα
Η μελέτη υπόκειται στην μετατροπή ενός υπάρχοντος σωφρονιστικού ιδρύματος σε ανοιχτή φυλακή. Το πώς μπορεί να ζωντανέψει ένα άψυχο αντικείμενο, όπως είναι το κτίριο της φυλακής, και να δώσει ζωή και ευεξία στους χρήστες του. Το συγκεκριμένο κτίριο επιλέχθηκε λόγω δομής, διότι δίνει μεγαλύτερη ελευθερία σε νέα διαμόρφωση ανοιχτής φυλακής. Ο καταμερισμός του υπαίθριου χώρου σε αυλές ενισχύει την ατομικότητα των φυλακισμένων ετοιμάζοντας τους για την επανένταξη στην κοινωνία. Στόχος είναι η διάδραση και επικοινωνία της μικρο-κοινωνίας των εγκλείστων με την ευρύτερη κοινωνία έξω από τη φυλακή.
Η διαρρύθμιση και οργάνωση του κτιρίου προωθεί τη συνύπαρξη και συμβίωση μεταξύ των ατόμων, διαφορετικών προσωπικοτήτων, ηλικιών κτλ. Η φιλοσοφία λοιπόν είναι να αντιμετωπιστεί το θέμα παράλληλα από τρεις σκοπιές. Η μία είναι από την πλευρά του φυλακισμένου, του οποίου η ανθρώπινη αξιοπρέπεια πρέπει να χρήζει σεβασμού σε κάθε δημοκρατικό πολίτευμα, όπως ορίζει άλλωστε και το σύνταγμα. Η δεύτερη είναι από την σκοπιά του προσωπικού που εργάζεται εντός της φυλακής, και των οποίων το έργο και οι συνθήκες εργασίας μπορούν να βελτιωθούν, και η τρίτη είναι από την σκοπιά της κοινωνίας έξω από τη φυλακή. Η κοινωνία έξω από τη φυλακή ορίζεται αφενός από τους συγγενείς και γνωστούς των φυλακισμένων, οι οποίοι επισκέπτονται τον χώρο και είναι σημαντικό η όλη διαδικασία να ενθαρρύνει την διατήρηση των σχέσεων τους με τους έγκλειστους. Αφετέρου από την υπόλοιπη κοινότητα, η οποία μέσα από την επαφή και τη διάδραση με τους έγκλειστους τείνει να αποστιγματίσει τον περιθωριακό χαρακτήρα και να τους εντάξει ομαλά σε αυτήν μετά την αποφυλάκιση.
02_Γεωγραφική θέση και υφιστάμενη κατάσταση
Η υπάρχουσα κλειστή φυλακή βρίσκεται στο Aschaffenburg της Γερμανίας και τέθηκε σε λειτουργία το 1970. Αποτελείται από έναν αυστηρό τετραγωνισμένο κάναβο με τέσσερις (4) εσωτερικές αυλές και περιμετρικά από αυτές βρίσκονται στενόμακρες πτέρυγες που στεγάζουν κατά κύριο λόγο τα κελιά αλλά και άλλες επιμέρους λειτουργίες.
03_Διερεύνηση σχεδιαστικού ύφους
Στόχος της μελέτης είναι η δημιουργία μιας ανοιχτής φυλακής με λιτό σχεδιασμό που να αποπνέει ηρεμία και να βοηθά ταυτόχρονα στην ατομική συγκέντρωση και την κοινωνικοποίηση. Οι επεμβάσεις που έγιναν αφορούν το εσωτερικό του κεντρικού μέρους της κτιριακής εγκατάστασης και την διαμόρφωση των υπαίθριων εξωτερικών χώρων. Το ύφος και η επίπλωση του κάθε χώρου εσωτερικά αλλά και στις αυλές εξωτερικά, είναι λιτό και διαχρονικό, με έμφαση σε αστικές ποιότητες, ώστε να λειτουργεί ως γέφυρα για την επανένταξη στην κανονική ζωή. Παράλληλα, δίνεται σε σημαντικό βαθμό η δυνατότητα ευελιξίας στον σχεδιασμό ώστε να καθορίζεται από τους ίδιους τους χρήστες. Η διάταξη που προτείνεται γίνεται με στόχο την ελευθερία στη ροή κίνησης τόσο στον οριζόντιο άξονα, με τη δημιουργία μεγάλων ενιαίων χώρων, όσο και στον κατακόρυφο, με την προσθήκη ανελκυστήρα και ράμπας για μια από τις αυλές, για την καλύτερη δυνατή εξυπηρέτηση και των ΑμεΑ. Στο υφιστάμενο κτίριο υπάρχουν στενόμακροι διάδρομοι που του ενισχύουν τον ιδρυματικό του χαρακτήρα. Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος εισάγονται σε ορισμένα σημεία δυναμικές διαγώνιες που αποδυναμώνουν αυτόν τον ορθοκανονικό κάναβο. Τέλος, προστίθενται ποικίλες λειτουργίες για την εξέλιξη των δυνατοτήτων των φυλακισμένων, όπως είναι ο χώρος της βιβλιοθήκης, των εργαστηρίων, του σχολείου 2ης ευκαιρίας κ.α., με τρόπους και μέσα που ευνοούν τη δημιουργικότητα και ενεργοποιούν τη διάδραση του χρόνου μεταξύ της κοινότητας εντός της φυλακής και της κοινωνίας έξω από αυτή.
04_Κτιριολογικό πρόγραμμα
Το κεντρικό κτίριο αποτελείται από τρία επίπεδα. Το επίπεδο 1 (όροφος 1), στο οποίο εισέρχεται κάποιος από την κεντρική είσοδο, βρίσκεται στο +1,05m από τη γραμμή του εδάφους και αποτελεί τη ζώνη διημέρευσης. Προτείνεται ένας τύπος συλλογικού μοντέλου διαβίωσης, όπου η οργάνωση των χώρων γίνεται με την κεντρική τοποθέτηση των δημόσιων χώρων και την περιμετρική οργάνωση των πιο ιδιωτικών χώρων. Το επίπεδο 2 (όροφος -1) είναι ο ημιυπόγειος χώρος που διαμορφώνεται ως ζώνη διανυκτέρευσης και αποτελείται καθαρά από την οργάνωση ιδιωτικών μονάδων κατοίκησης, ένα ιατρείο για πρώτες βοήθειες και έναν χώρο ιματιοθήκης και λευκών ειδών. Ενδιάμεσα στα 2 αυτά επίπεδα βρίσκεται το επίπεδο των αυλών. Το υπόγειο επίπεδο 3 (όροφος -2) περιλαμβάνει στην υφιστάμενη κατάσταση χώρους αποθηκών και μηχανολογικών εγκαταστάσεων, οπότε δεν έγινε καμία επέμβαση σε αυτό το επίπεδο και θεωρήθηκε ότι παρέμεινε ως έχει.
05_Συμπέρασμα
Η εφαρμογή των ανοιχτών φυλακών έχει αποδείξει έμπρακτα τον μεγάλο βαθμό αποτελεσματικότητας της στην προσπάθεια μείωσης της εγκληματικότητας. Όπως όμως είναι φυσικό, τα διάφορα αυτά συστήματα που εφαρμόζονται χρειάζεται να προσαρμόζονται στην πραγματικότητα της εκάστοτε κουλτούρας των ποικιλόμορφων κοινωνιών.
Το κτιριακό περιβάλλον βέβαια παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για την επίτευξη των στόχων μιας ανοιχτής φυλακής, ωστόσο δεν μπορεί από μόνο του να εξασφαλίσει την επιτυχία. Χρειάζεται να δουλέψει σε συνάρτηση με τη διοίκηση, το προσωπικό, τις λειτουργίες και τις δραστηριότητες αλλά και με την υποστήριξη της ευρύτερης κοινωνίας. Το κτίριο μπορεί μόνο να παρεμποδίσει ή να βοηθήσει, όχι όμως να καθορίσει. Στόχος λοιπόν είναι η ομαλή ένταξη των φυλακισμένων στην κοινωνία μετά την αποφυλάκισή τους αλλά και ο αποστιγματισμός του χαρακτήρας τους, μέσω της διαμόρφωσης χώρων που επιτρέπουν την κοινωνικοποίηση μεταξύ των εγκλείστων αλλά και με την ευρύτερη κοινότητα, καθώς και με μια σειρά από δυνατότητες δραστηριοτήτων.
